دنیایی را تصور کنید که بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات روحی، روانی و جسمی در آن وجود ندارد. انسان‌هایی که در برابر ویروس‌ها، باکتری‌ها، سرطان و حملات قلبی مقاوم هستند و لازم نیست میلیون‌ها دلار را صرف ساخت و طراحی دارو‌های خاص و گران‌قیمت کنند. این دنیایی است که کارشناسان ویرایش ژنی به آن باور دارند و انتظار دارند که تا چند سال آینده به آن دست بیابند.ویرایش ژن
دراین‌بین پرسش مهم این است که آیا تغییرات عمده ژنی در انسان‌ها اخلاقی است؟ آیا دانش ما به حدی رسیده که بتوان ژن‌درمانی عمیق را امن و سالم دانست؟ آیا آینده بیماران یا مورد‌هایی که دچار تغییر ژنی شده‌اند، روشن است؟ با بیست اسکریپت مگ همراه باشید تا پاسخ این پرسش‌ها را موردبررسی قرار دهیم.
ویرایش ژن چیست؟
اصلاح یا ویرایش ژن یک فناوری خاص و جدید است که در دنیای پزشکی با نام کریسپر (CRISPR) شناخته می‌شود. کریسپر یک روش جابجایی، برش و تنظیم ژن است که می‌تواند برای درمان بیماری‌ها، افزایش طول عمر و اصلاح ژنی نوزادان مورد استفاده قرار بگیرد.
کریسپر که مخفف «تناوب‌های کوتاه پالیندروم فاصله‌دار منظم خوشه‌ای» است، به دانشمندان اجازه می‌دهد که دی‌ان‌ای هر ژنوم را ویرایش کنند و خصوصیات یک ارگانیسم را به‌طورکلی تغییر دهند.
این فناوری خاص و کم و بیش پیچیده، اولین بار در سال ۱۹۸۷ و توسط یک گروه تحقیقاتی ژاپنی معرفی و اجرا شد. هرچند تکمیل این فرایند پزشکی تا سال ۱۹۹۳ طول کشید و از آن سال بود که مفهوم کلی ویرایش ژنی مورد توجه پزشکان و سیاست‌مداران قرار گرفت.
کریسپر چه فوایدی دارد؟
شاید در نگاه اول، کریسپر مثل دیگر پیشرفت‌های پزشکی به نظر برسد، اما این فناوری جدید را می‌توان یک انقلاب مهم در زمینه ویرایش ژن‌ها و آینده سلامت انسان دانست.
با این فناوری می‌شود انواع گیاهان، حیوانات و دیگر مواد غذایی مورد نظر انسان را مهندسی کرد. برای مثال می‌توان گوسفندانی را تولید کرد که تا چندین برابر گوشت تولید کنند یا میوه‌هایی را طراحی کرد که در برابر آفت‌ها مقاوم باشند.
علاوه بر این درمان بسیاری از بیماری‌های انسانی از جمله سرطان، در آینده‌ای نزدیک با این تکنیک ممکن می‌شود. موضوعی که کریسپر یا هرگونه روش نوین‌تر ویرایش ژنی را به پر اهمیت‌ترین بحث دنیای پزشکی تبدیل می‌کند.
این موضوع را در نظر داشته باشید که ویرایش ژن‌ها نه تنها به درمان بیماری‌ها مرتبط است بلکه در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات جسمانی نیز مؤثر است. کودکانی را در نظر بگیرید که از آغاز تولد در برابر بسیاری از بیماری‌ها از جمله ایدز، مقاوم می‌شوند و طول عمر بیشتری را تجربه خواهند کرد.
نمونه موفق ویرایش ژن در کودکان
شاید مشهورترین نمونه ویرایش ژن در کودکان را بتوان «لولو» و «نانا»، دو نوزاد دوقلوی چینی دانست که توسط دانشمندان این کشور مورد ویرایش و تغییر ژن قرارگرفته‌اند. دانشمندان و پزشکان این دو نوزاد، با تغییرات ژنی خاص، آن‌ها را در برابر بیماری ایدز و ویروس اچ‌آی‌وی مقاوم کرده‌اند.
البته به نظر می‌رسد که در این پروسه، ژن موسوم به CCR۵ نیز از بدن این نوزادان حذف شده است. حذف این ژن در تئوری منجر به بهبود حافظه اشخاص خواهد. بسیاری از اعضای منسا و دانشمندان مشهور، از ژن CCR۵ در بدن خود بهره نمی‌برند.
چه بیماری‌هایی را می‌توان با ویرایش ژنی درمان کرد؟
یکی از مهم‌ترین مسائلی که در موضوع ویرایش ژن باید به آن توجه کرد، میزان موفقیت این روش در افزایش عمر انسان است. هرچند این فناوری فعلاً در مراحل اولیه قرار دارد، اما می‌توان انتظار داشت که با استفاده از آن، بسیاری از بیماری‌های سخت درمان شوند و حتی بتوان از آن‌ها پیشگیری کرد.
حملات قلبی، ارتباطی مستقیم با ژن انسان، چاقی و شرایط خونی بیمار دارد. انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک بتوان ژن‌های تأثیرگذار در این شرایط را بهبود داد یا حذف کرد. بدون شک با کاهش وزن دائمی بیمار، شانس حملات قلبی نیز تا حدود زیادی کاهش پیدا می‌کند.
سرطان‌ها نیز از جمله بیماری‌های هستند که می‌توان به آینده درمانی آن‌ها توسط ویرایش ژن‌ها و ژن‌درمانی، خوش‌بین بود. امروزه نیز راهکار‌هایی برای درمان سرطان خون با این تکنیک ویرایشی ارائه شده که تا حدود زیادی موفق بوده است.
مقاوم‌سازی بدن در برابر بیماری‌های خاص مانند اچ‌آی‌وی، هپاتیت، اچ‌پی‌وی و دیگر ویروس‌های لاعلاج نیز از جمله مواردی است که می‌توان به‌راحتی در آینده این تکنیک پیش‌بینی کرد. نمونه پیشگیری از اچ‌آی‌وی کاملاً عملی شده است و بدون شک در قرن آینده شاهد حذف این بیماری از بدن انسان خواهیم بود.
آینده نامشخص بیماران
یکی از موارد بسیار مهمی که باعث شده بسیاری از کارشناسان با اجرای ویرایش ژنی در انسان‌ها مخالف باشند، عدم شناخت لازم از آینده بیماران درمان شده با این تکنیک‌ها است. در واقع درست مثل هر روش درمانی جدید، مشخص نیست که در بلندمدت، ویرایش ژن‌ها چه تأثیری بر بدن انسان خواهد گذاشت.
آیا دو کودکی که برای پیشگیری از ایدز، مورد درمان قرار گرفته‌اند در برابر اچ‌آی‌وی مقاوم خواهند بود؟ آیا این تغییر ژنی مشکلاتی دیگر و ناشناخته را در بدن آن‌ها به وجود نخواهد آورد؟ موضوعی که مشخص است، این است که سطح علمی ما در برابر شناخت تمامی ژن‌های انسانی، بسیار پایین است و نمی‌توان به‌هیچ‌وجه انتظار داشت که با دانش فعلی بتوانیم آینده تمامی بیماران را پیش‌بینی کنیم.
درست مثل عمل‌های زیبایی، جراحی‌های لیزری و بسیاری دیگر از تکنیک‌های نوین جراحی، آینده ویرایش ژن نیز تنها با زمان مشخص خواهد شد و نمی‌توان هیچ‌گونه پیش‌بینی روشنی از مسیر پیش رو در اختیار بیماران قرار داد.
استفاده نادرست از این فناوری
یکی دیگر از مواردی که باعث شده مخالفت‌های زیادی با فناوری‌های ویرایش و دست‌کاری ژن انجام شود، استفاده نادرست از این فناوری است. درست مثل دیگر انواع دانش انسان که در بلندمدت به سلاح‌های جنگی و راهی برای حمله به دیگر انسان‌ها تبدیل شد، ویرایش ژن نیز می‌تواند به راهکاری قدرتمند و عجیب برای نابودی انسان تبدیل شود.
ساخت سلاح‌های انسانی یا ویروسی، یکی از موضوعاتی است که می‌توان در آینده ویرایش ژنی پیش‌بینی کرد. سیاست‌مداران درصورتی‌که بتوانند به یک دسته از سربازان قدرتمندتر، سریع‌تر و مطیع‌تر دست پیدا کنند، تمامی تلاش خود را برای رسیدن به این فناوری به‌کار خواهند برد.
حالا دنیایی را تصور کنید که در آن، انسان‌ها پیش از تولد و پیش از اینکه قدرت انتخاب داشته باشند، برای شرایطی خاص از زندگی آینده، انتخاب می‌شوند و درواقع به ربات‌هایی انسان‌نما تبدیل خواهند شد که ژن‌هایی هماهنگ با شرایط مدنظر سیاست‌مداران را در اختیار دارند.
علاوه بر این، کاشت ارگان‌های بدن نیز ممکن است به بازار سیاهی جدید برای ژن درمانی تبدیل شود و حتی انسان‌هایی در این مراحل، قربانی شوند. با استفاده از فناوری‌هایی ویرایش ژن می‌توان قلب‌هایی مقاوم‌تر و کلیه‌هایی سالم‌تر تولید کرد. بدون شک بیمارانی که از شرایط مالی لازم برخوردار باشند، تمامی تلاش خود را خواهند کرد تا به ارگان‌هایی هماهنگ با اعضای بیمار بدن خود، دست بیابند.
هرچند در این بین بسیاری از اشخاص ممکن است به‌عنوان میزبان تغییرات ژنی، مورد جنایاتی هولناک قرار بگیرند. پرسش این است که آیا جامعه علمی، فرهنگی و سیاسی ما، آمادگی این تغییرات بزرگ را دارد؟ در دنیایی که روزانه شاهد انواع جنگ و قتل‌عام هستیم، چه آینده‌ای را می‌توان برای ژن درمانی و ویرایش ژنی، انتظار داشت؟
نیاز به قانون‌گذاری
با تمامی موارد اشاره شده در این مطلب، شاید مهم‌ترین مسئله‌ای که باید به آن توجه کرد، نیاز به قانون‌گذاری بین‌المللی در زمینه ویرایش ژن‌ها باشد. هرچند فرهنگ‌ها و ادیان مختلف ممکن است در این زمینه خاص نظراتی متفاوت داشته باشند، اما به نظر می‌رسد که تمامی کارشناسان با اعمال قانون بر این فناوری موافق هستند.
بعد از تغییرات ژنی اعمال شده در دو کودک چینی، بسیاری از پزشکان از سراسر جهان، اعتراض خود را به اعمال این روش‌های تهاجمی بر کودکان اعلام کردند و حتی این عمل مورد مخالفت مراجع دینی اسلامی نیز قرار گرفته است. دولت چین نیز گروهی را برای تحقیق از این دانشمندان اختصاص داده است، اما عملاً با نبود قانونی مشخص، نمی‌توان هیچ فردی را محکوم کرد.
تغییرات ژنی و اصلاحات ژن‌ها باید در مراحل اولیه شامل مواد غذایی باشد و حتی این تغییرات در حیوانات نیز باید به تأیید مراجع بین‌المللی حمایت از حیوانات برسد. سال‌ها زمان لازم است که تأثیرات مواد غذایی اصلاح‌شده را در بدن انسان بتوان پیش‌بینی کرد و از این رو می‌توان انتظار داشت که محبوبیت این مواد غذایی، مانند مواد غذایی تراریخته، کاهش پیدا کند.
از سوی دیگر با حملاتی که به تیم چینی ویرایش کننده ژن در کودکان وارد شد، انتظار می‌رود که حداقل در ظاهر، شاهد این‌گونه عملیات‌های پزشکی خاص نباشیم. هرچند کارشناسان باور دارند که تیم‌های پزشکی خصوصی در سطح جهان، دور از چشم رسانه‌ها، آزمایش‌هایی تهاجمی‌تر را نیز انجام داده‌اند.
