چگونه نگارش هوشمند آینده زبان انسان را تهدید می‌کند؟

سیستم پیش‌‌بینی متون و پیشنهاد خودکار، سرعت پاسخگویی نوشتاری را بالا برده است؛ اما چرا این جریان زنگ هشداری برای آینده‌‌ی زبان ما خواهد بود؟ نگارش هوشمند

حتما تاکنون از «قابلیت پیش‌‌بینی متون» در سرویس جی‌‌میل گوگل یا کیبورد اختصاصی گوگل برای دستگاه‌‌های اندرویدی (موسوم‌‌ به Gboard) استفاده کرده‌‌اید. همه‌چیز جادویی به‌‌نظر می‌‌رسد؛ هنوز چند حرف از کلمه را تایپ نکرده‌‌اید که سیستم به‌‌صورت خودکار مابقی کلمه را به‌‌همراه بخشی از عبارت بعدی پیش‌‌بینی، و به شما پیشنهاد می‌‌کند.

در گذشته مجبور بودید زمان زیادی را صرف تایپ تک‌‌تک حروف و عباراتی کنید که همیشه در مکالمات محاوره‌‌ی خود به‌‌کار می‌‌بردید؛ عباراتی مانند «سلام»، «حالت چطوره؟» یا «ببخشید، الان نمی‌‌تونم صحبت کنم». اما حالا خدماتی مانند جی‌میل یا جی‌‌بورد گوگل جملات را برای شما کامل می‌‌کنند. این قابلیت متکی‌‌به نوعی هوش مصنوعی، «پردازش زبان طبیعی» نام دارد که با هدف درک و به‌‌کارگیری زبان به‌‌شیوه‌‌ای بسیار انسانی‌‌تر و طبیعی‌‌تر از گذشته پدید آمده است.

اما در این نوشتار قصد نداریم از سازوکار یا شیوه‌‌ی استفاده از سیستم پیش‌‌بینی متون سخن بگوییم؛ این فناوری اثرات آنی و البته مهمی در افزایش سرعت تعامل نوشتاری با دیگران خواهد داشت؛ ولی آیا واقعا دامنه‌‌ی اثرگذاری این فناوری، به نمایشگر کوچک گوشی همراه محدود خواهد بود؟ آیا ممکن است همان‌‌گونه که ماشین‌‌ها آرام آرام به‌‌سوی تسلط بر هنر نگارش نامه و متون برای همکاران و دوستان ما می‌‌روند، چیزی بسیار مهم‌‌تر از این‌‌ها درون ما ناپدید شود؟ آیا ماشین‌‌ها در حال دزدیدن شخصیت و لذت ارتباطات انسانی ما هستند؟ در گامی فراتر، آیا فناوری پیش‌‌بینی متون می‌‌تواند روزی شیوه‌‌ی کارکرد مغز ما را نیز تغییر دهد؟

^{سرویس Gmail گوگل یکی از اولین سرویس‌‌هایی بود که توانست با کمک هوش مصنوعی آنچه را که کاربران می‌‌خواهند در پاسخ به پیام‌‌های دیگران بگویند، پیش‌‌بینی کند.}

ماریا گیفن از متخصصانی است که در زمینه‌‌ی مدارهای نورونی سیستم شنوایی در دانشگاه پنسیلوانیا مطالعه می‌‌کند. از دیدگاه او، قدرت پیش‌‌بینی نقشی بنیادین در سیستم ادراکی و ارتباط ما با جهان دارد. او می‌‌افزاید:

مغز ما به‌‌صورت مداوم در حال پیش‌‌بینی‌‌کردن است. برای مثال، وقتی در یک محیط پر سروصدا به سخنان شخصی گوش می‌‌کنیم، در ذهن خود شروع به پیش‌‌بینی عباراتی می‌‌کنیم که وی احتمالا به‌‌زبان آورده است؛ حتی اگر عملا تنها بخشی از اصوات را شنیده باشیم. این موضوع حتی برای برخی دیگر از فعالیت‌‌های شناختی پیچیده‌‌ی ما نظیر جمله‌‌سازی صادق است.

فرایند «نوشتن» مستلزم وجود هماهنگی پیچیده‌ای میان حافظه‌ بلندمدت و کوتاه‌‌مدت، سیستم معناشناسی و برنامه‌‌ریزی است

فرایند «نوشتن» (چه با دست یا با کیبورد) مستلزم وجود هماهنگی پیچیده‌ای میان فرایندهای شناختی شامل حافظه‌‌ی بلندمدت، سیستم معناشناسی، حافظه‌‌ی کوتاه‌‌مدت و برنامه‌‌ریزی است. اما گیفن می‌‌گوید وقتی ما بخشی از کار تولید جملات را به ماشین‌‌ها بسپاریم، این قضیه ممکن است پیامدهای جدی برای شیوه‌‌ی کارکرد مغز ما به‌‌همراه داشته باشد. او می‌‌افزاید:

ما اکنون مشغول انجام آزمایش‌‌هایی هستیم که در آن‌‌ها، فعالیت نورون‌‌های مسئول انتقال صدا را در مغز رهگیری می‌‌کنیم و دریافتیم که این گروه از نورون‌‌ها، الگوهای متغیری از فعالیت‌‌ها را طی روز از خود نشان می‌‌دهند. حال اگر قرار باشد فرایند پیش‌‌بینی، نه در مغز ما بلکه توسط یک الگوریتم رایانه‌‌ای انجام شود، بسیار جالب خواهد بود که ببینیم تداوم این تجربه، چه تأثیری روی تعامل ما با جهان خواهد داشت.

امروزه ۳.۸ میلیارد نفر در جهان روزانه حدود ۲۸۱ میلیارد ایمیل را ارسال می‌‌کنند. این بدان معنا است که هریک از ما روزانه به‌‌طور متوسط حدود ۷۴ ایمیل دریافت می‌‌کنیم. حال اگر نگاهی به روزگار پیش از ظهور اینترنت بیندازیم، در بهترین حالت، نمی‌‌توانستیم بیش از دو یا سه نامه در روز دریافت کنیم که بیشتر آن‌‌ها نیز قبوض دوره‌ای بودند. پس بی‌‌جهت نیست که باتوجه به این حجم از مبادلات پیام، هم‌‌اکنون نیازمند کمک‌‌گرفتن از ماشین برای انجام تعاملات خود شده‌‌ایم. فناوری امروز می‌‌تواند با تحلیل عادات نوشتاری ما، به پیش‌‌بینی کلمات بپردازد و دشواری‌‌های پیش‌‌رو برای نوشتن ده‌‌ها نامه‌‌ی شخصی را با یک‌‌بار فشردن دکمه‌‌ی Tab از میان بردارد. نگارش هوشمند

نگارش هوشمند تنها یکی از فناوری‌‌هایی است که هوش‌‌ مصنوعی برای پیش‌‌بینی آنچه می‌‌خواهیم بگوییم، به‌‌کار می‌‌گیرد. الگوریتم‌‌های پیش‌‌بینی متن (predictive text) هم‌‌اکنون به گوشی‌‌های هوشمند ما نیز راه یافته‌‌اند. این الگوریتم‌‌ها مانند هوش مصنوعی جی‌‌میل، باتوجه به آنچه که پیش‌‌تر نوشتیم، عبارات بعدی جمله را پیشنهاد می‌‌کنند. این نوع اپلیکشین‌‌های یاری‌‌رسان در جمله‌‌نویسی تازه در مرحله‌‌ی آغازین راه خود هستند.

^{برخی نگران کودکانی هستند که هم‌زمان با یادگیری زبان، به سیستم‌‌های نوشتاری هوشمندی وابسته می‌‌شوند که مبتنی‌‌بر هوش مصنوعی هستند}

این فناوری‌‌ها در ادامه‌‌ی همان تلاش‌‌هایی هستند که سعی دارند بخشی از سنگینی بار نوشتن را از شانه‌‌های افراد بردارند. قبل از اینکه فناوری نگارش هوشمند (Smart Compose) رونمایی شود، جی‌‌میل، سرویس دیگری به‌‌نامپاسخ‌‌گویی هوشمند (Smart Reply) را معرفی کرده بود که از یک رویکرد مشابه برای پیشنهاد سه پاسخ کوتاه احتمالی استفاده می‌‌کرد. موتورهای جست‌وجو نیز اکنون به‌‌طور گسترده از روش‌‌های تکمیل خودکار برای پیشنهاد آنچه می‌‌خواهیم بپرسیم، استفاده می‌‌کنند. به‌علاوه، گوشی‌‌های هوشمند و مرورگرها از ویژگی جاگذاریات خودکار (autofill) برخوردار شده‌اند؛ ویژگی مورد بحث می‌‌تواند فرم‌‌های آنلاین را بدون دردسر برای ما تکمیل کند.

مسلما مزایایی نیز در این میان وجود دارند. برای مثال، تکمیل خودکار می‌‌تواند از بار شناختی ذهن و زمان موردنیاز برای تکمیل فرم‌‌های آنلاین بکاهد. حتی یک مطالعه نشان می‌‌دهد که این سیستم می‌‌تواند کاهش هزینه در بخش‌‌هایی مانند حمل‌‌ونقل هوایی را نیز در پی داشته باشد.

سیستم پیشنهاد خودکار می‌تواند در کاهش اثرات سوء ناشی‌‌ از دیدن غلط‌‌های املایی در متون و ارتباطات آنلاین بزرگسالان مفید باشد

اما حتی ظهور قابلیت ساده‌‌ای نظیر اصلاح‌‌خودکار (که ابتدا طی دهه‌‌ی ۹۰ میلادی در پلتفرم Word مایکروسافت و سپس به‌‌عنوان دستیار در گوشی‌‌های هوشمند به‌‌کار گرفته شد) نیز باعث بروز برخی نگرانی‌‌هایی پیرامون مهارت‌‌های نوشتاری کودکان شده است. شاید هنوز بسیار زود باشد که بخواهیم به‌‌ فکر پژوهش در مورد اثرات فناوری‌‌های پیشرفته‌‌ای مانند تکمیل خودکار جملات باشیم؛ اما همین حالا نیز نشانه‌‌هایی دیده می‌‌شود که بر اثرات این فناوری در تغییر نحوه‌‌ی استفاده‌‌ی ما از زبان دلالت دارند.

مطالعه‌‌ای یک‌‌ساله نشان می‌‌دهد، آن دسته از کودکانی که در مقطع دوم دبستان از قابلیت پیش‌‌بینی متون در تلفن همراه خود استفاده می‌‌کنند، اشتباهات بیشتری نسبت‌‌به سایر کودکان در هجی کلمات مرتکب می‌‌شوند. این در حالی است که حجم اشتباهات دستوری در میان دانشجویانی که از فناوری‌‌های کمک‌‌نوشتاری استفاده می‌‌کنند، نسبت‌‌به سایرین کاهش یافته بود. کلار وود، روان‌‌شناس دانشگاه ناتینگهام ترنت که رهبری این مطالعه را به‌‌عهده داشت، می‌گوید:

حتی شواهدی وجود دارد که نشان می‌‌دهد فناوری‌‌های پیش‌‌بینی متون می‌تواند آثار مثبتی برای کاربران به‌‌همراه داشته باشد. می‌‌دانیم که حافظه‌‌ی بزرگسالان ممکن است در مواجهه‌‌با اشتباهات املایی دچار خطا شود. بنابراین توابع پیشنهاد خودکار ممکن است در کاهش اثرات سوء ناشی‌‌ از دیدن غلط‌‌های املایی در متون و ارتباطات آنلاین بزرگسالان مفید باشند. همچنین این توابع از ظرفیت لازم برای اعمال اثرات مثبت در ساختار دستوری ارتباطات آنلاین نیز برخوردار هستند.

^{سیستم‌‌های ایمیل هوشمند با قابلیت‌‌هایی نظیر پیشنهاد پاسخ و تکمیل جملات ناقص می‌‌توانند  کیفیت ارتباطات آنلاین ما را بهبود بخشند}

اما وود هشدار می‌‌دهد از آنجاکه عملکرد سیستم‌‌های هوش مصنوعی بر مبنای چیزی است که قبلا نوشته‌‌ایم، این امر ممکن است زمینه‌‌ساز بروز خطاهایی نیز بشود. او می‌‌افزاید:

اگر (سیستم) متوجه شود که یک ترکیب دستور زبانی اشتباه به‌‌صورت مداوم درحال تکرار است، این ترکیب (به‌‌اشتباه) در آن نهادینه و تقویت می‌‌شود.

اما دامنه‌‌ی آثار این فناوری به همین‌‌جا ختم نمی‌‌شود؛ سیستم پیشنهاد خودکار می‌‌تواند حتی روی آنچه که می‌‌خواهیم بگوییم و نیز نحوه‌‌ی بیان آن نیز تأثیرگذار باشد. دانشمندان علوم رایانه در دانشگاه هاروارد و آزمایشگاه درپر کمبریج در ماساچوست متوجه شده‌اند که سیستم‌‌های هوش مصنوعی پیش‌‌بینی متون می‌‌توانند در جهت‌‌دهی محتوای نوشتاری مردم مؤثر باشند. نگارش هوشمند

دلیل این امر به الگوریتم‌‌های یادگیری ماشین برمی‌‌گردد که با هدف آموزش‌‌دادن سیستم‌‌های هوش مصنوعی توسط مجموعه‌‌های عظیمی از داده به‌‌کار می‌‌روند. این الگوریتم‌‌ها ظرفیت آن را دارند که سوگیری‌‌های دیده‌‌شده در داده‌‌ها را کشف و تقویت کنند. بنابراین باید انتظار داشت که وقتی یک سیستم پیش‌‌بینی متون از نظرات مثبت آنلاین به‌‌عنوان منبع آموزش خود بهره می‌‌گیرد، نسبت‌‌به پیشنهاد کلماتی با بار معنایی مثبت، تمایل بیشتری از خود نشان دهد.

سیستم‌های هوش مصنوعی با خطر یادگیری اشتباهات رایج دستوری و جهت‌دهی عمدی و غیرعمدی محتوا مواجه هستند

پژوهشگران می‌‌گویند چنانچه نظرات مردم درمورد یک رستوران بیشتر به‌‌سمت مثبت گرایش داشته باشد، بازبینی‌‌های حاصل از آن نیز سوگیری مثبت‌‌تری نسبت‌‌به حالت برعکس آن خواهد داشت. کن آرنولد، پژوهشگر گروه مهندسی و علوم کاربردی هاروارد در این مورد می‌گوید:

سیستم‌‌های پیش‌‌بینی متون شروع به ارائه‌‌ی پیشنهاداتی طولانی‌‌تر، منسجم‌‌تر و مرتبط‌‌تر از گذشته کرده‌‌اند. فکرکردن درمورد اینکه سیستم‌‌های پیش‌‌بینی متون در آینده تا چه اندازه‌‌ای می‌‌توانند در نویسندگی افراد مؤثر باشند، بسیار هیجان‌‌انگیز است؛ اما در کنار آن، نیاز به شفافیت و مسئولیت‌‌پذیری خواهیم داشت تا از ما دربرابر پیشنهادهای جهت‌‌دار و دستکاری‌‌شده حفاظت کند.

^{سیستم‌‌های پردازش طبیعی زبان می‌‌توانند درنتیجه‌‌ی داده‌‌هایی که براساس آن آموزش می‌‌بینند، دچار سوگیری شوند. این امر نهایتا می‌‌تواند روی پیشنهادهایی که یک سیستم ایمیل هوشمند ارائه می‌‌کند نیز تأثیرگذار باشد.}

در دنیایی که کودکان هشت ساله نیز از گوشی‌‌های تلفن همراه استفاده می‌‌کنند و احتمالا با آن، پیامک و ایمیل نیز ارسال می‌‌کنند، با این پرسش مواجه می‌‌شویم که این فناوری چه تأثیری می‌‌تواند روی ذهن جوان نسل جدید داشته باشد. چینو درایر، پزشک در کانزاس می‌‌گوید:

بیشتر داده‌‌های انعطاف‌‌پذیری عصبی از جمعیت کودکان به‌‌دست می‌‌آید؛ چراکه ارتباطات عصبی در این قشر با سرعت بالایی شکل می‌‌گیرند. همان‌‌طور که کودکان بیشتری به تلفن‌‌های همراه دسترسی پیدا می‌‌کنند، این احتمال می‌‌رود که قابلیت پیش‌‌بینی متون روی شکل‌‌گیری فرهنگ لغات نیز تأثیر بگذارد.

امروزه در نقاطی مانند سیلیکون‌ولی که خود خاستگاه بسیاری از فناوری‌‌های کنونی انسان به‌‌شمار می‌‌رود، جنبش‌‌هایی درجهت منع استفاده‌‌ی کودکان از صفحات نمایش دیجیتالی شکل گرفته است. مدرسه‌‌ی والدورف پنیسولا در مانتین‌‌ویو از کالیفرنیا، از جمله مدارس لوکسی است که با شهریه‌‌ای ۳۸ هزار دلاری، بیشتر مورد توجه فرزندان مدیران ارشد شرکت‌‌های سیلیکون‌ولی قرار دارد. جالب آنکه این مدرسه از به‌کارگیری رایانه برای دانش‌‌آموزان کم‌سن خودداری می‌‌کند و دلیل این امر را به نتایج یک نظرسنجی میان معلمان نسبت می‌‌دهد؛ که اعلام می‌‌کند استفاده از رایانه و نامه‌‌نگاری به مهارت‌‌های نگارشی دانش‌‌آموزان آسیب وارد می‌‌کند. بیشتر معلمان روی این موضوع توافق‌‌نظر دارند. کیت هیت‌‌کمپ، از معلمانی است که در زمینه‌‌ی آموزش کودکان در اوهایو شاغل است. وی می‌‌گوید دانش‌‌آموزانی که از قابلیت اصلاح خودکار استفاده می‌‌کنند، به‌‌حدی بدان وابسته می‌‌شوند که حتی فراموش می‌‌کنند ببینند آیا کلمه‌‌ی پیشنهادی همان کلمه‌‌ای بوده است که آن‌‌ها مدنظر داشتند یا خیر. او اضافه می‌کند:

اگر دانش‌‌آموزان مهارت‌‌های پایه‌‌ای را در هجی کلمات نداشته باشند، قابلیت اصلاح خودکار به آن‌‌ها کمکی نخواهد کرد؛ چراکه سیستم به آن‌‌ها کلمه‌‌ی اشتباه را پیشنهاد می‌‌دهد.

تکیه‌‌ی بیش‌‌ از اندازه به عصای فناوری می‌‌تواند اثرات بلندمدت‌‌تری نیز روی کودکان امروزی داشته باشد. دایره‌‌ی لغات یک کودک حتی در سنین پایین می‌‌تواند شاخصی برای میزان موفقیت او در آینده باشد. با این حال، وودز می‌‌گوید هنوز هیچ نشانه‌‌ای مبنی‌‌بر تأثیر سیستم پیشنهاد خودکار و پیش‌‌بینی متن روی پیشرفت سواد نواشتاری کودکان دیده نشده است: نگارش هوشمند

در نهایت، مزیت اصلی این نوع فناوری‌‌ها آن است که می‌‌توانیم سرعت نگارش پیام‌‌های آنلاین خود را افزایش دهیم. برای کودکانی که توانایی خواندن در آن‌‌ها قوی‌‌تر از توانایی املایی است، پیشنهاد خودکار می‌‌تواند توانایی ارتباط آنلاین را تقویت کند.

^{تعداد ایمیل‌‌های دریافتی برای اکثر افراد، بیشتر از آن است که بتوانند بدان پاسخ دهند؛ بنابراین اتوماسیون بخشی از این فرایند می‌تواند سرعت پاسخ‌‌دهی ما را افزایش دهد}

در این میان، آثار بلندمدت‌‌تر دیگری نیز در نحوه‌‌ی ارتباط ما با یکدیگر قابل‌‌تصور است.

گوگل به‌‌تازگی افشا کرده است که فیلترهایی برای سیستم نگارش هوشمند خود طراحی کرده که مانع از ارائه‌‌ی پیشنهاد ضمایر جنسیتی خواهد شد. یکی از دانشمندان در این رابطه می‌گوید که وقتی وی جمله‌‌ای را می‌‌نویسد که در آن کلمه‌‌ی مانند «سرمایه‌‌گذار» درج شده است، ابزار هوش مصنوعی گوگل به‌صورت پیش‌‌فرض ضمایر مذکر را برای آن فرد در نظر می‌‌گیرد. به‌‌طور مشابه، فناوری هوش مصنوعی فرض می‌‌کند که یک «دکتر» باید مذکر و یک «پرستار» باید مؤنث باشد. برای جلوگیری از چنین مشکلاتی، گوگل تصمیم گرفت که ضمایر جنسیتی را به‌‌طور کامل از سیستم حذف کند. نگارش هوشمند

با این تفاصیل، به نظر می‌‌رسد که روزبه‌‌روز دامنه‌‌ی کاربرد فناوری‌‌هایی که وظیفه‌‌ی نگارش را به دوش خواهند کشید، گسترش خواهد یافت. امروزه حتی گزارش‌‌های کامل ورزشی نیز تنها با استفاده از یک مجموعه‌‌ داده و هوش مصنوعی نوشته می‌‌شوند. از سوی دیگر می‌‌بینیم، فناوری‌‌های جدیدی ظهور کرده‌‌اند که از قابلیت پیش‌‌بینی متون برای نگارش انواع جدیدی از داستان‌‌ها بهره می‌‌گیرند.

حال می‌توانیم دوباره به پرسش آغازین مقاله بازگردیم: «آیا در حضور چنین فناوری‌‌هایی، خطری متوجه زبان‌‌هایی خواهد بود که هر روزه از آن استفاده می‌کنیم و بدان عشق می‌‌ورزیم؟» از دیدگاه گیفن، همان‌‌گونه که قابلیت پیش‌‌بینی از ساختار زبانی ما رخت برمی‌‌بندد، سیستم‌‌های پیشرفته‌‌تری از پیش‌‌بینی متون این جای خالی را به‌‌بهای «کاهش تنوع» پر خواهند کرد. او هشدار می‌‌دهد که نتیجه‌‌ی چنین فرایندی ممکن است نگارش کلماتی باشد که دیگر رنگ‌‌وبوی انسانی ندارند.